Cần Thơ – Hơi thở Tây Đô: Về một “Miền Thương Nhớ”

Bạn hỏi tôi Cần Thơ có gì?

Một câu hỏi tưởng chừng đơn giản nhưng để trả lời, tôi sợ rằng vài ba câu chữ sẽ không bao giờ là đủ. Người ta gọi Cần Thơ là Tây Đô – “Thủ đô của miền Tây“. Cái tên ấy không phải là một sự khoa trương. Nó là một di sản, một niềm tự hào, một sự kết tinh của lịch sử, văn hóa, và cả cái “chất” hào sảng, phóng khoáng của con người miền sông nước Cửu Long.

Là một người con sinh ra và lớn lên trên mảnh đất này, tôi đã rời Cần Thơ nhiều lần, đi nhiều nơi, thấy nhiều cảnh đẹp. Nhưng lạ thay, cái không khí nồng ấm, cái nhịp sống chậm rãi “từ từ” mà thấm đẫm ân tình ấy, và cả cái mùi phù sa ngai ngái mỗi sớm mai… tất cả cứ quyện vào nhau, trở thành một nỗi nhớ thường trực.

Người ta đến Cần Thơ để tìm gì? Để xem chợ nổi? Để ăn trái cây miệt vườn? Đúng, nhưng chưa đủ.

Đến Cần Thơ là để “sống”, để “thở” một nhịp khác, một nhịp hiền hòa như chính dòng sông Hậu đang lững lờ trôi. Bài viết này, tôi xin không dùng lối văn gạch đầu dòng khô khan của một “reviewer” du lịch thông thường. Tôi muốn mời bạn “lên xuồng”, cùng tôi len lỏi vào từng con rạch nhỏ, đi qua từng góc phố, nếm từng món ăn… để bạn tự mình cảm nhận cái “hơi thở” của Tây Đô.

“Linh Hồn” Tây Đô – Bản giao hưởng của sông nước

Nếu Sài Gòn là thành phố của xe máy và những tòa nhà cao tầng, thì Cần Thơ là thành phố của những dòng sông. Sông Hậu, sông Cần Thơ, và hệ thống kênh rạch chằng chịt như một mạng nhện khổng lồ, ôm ấp và nuôi dưỡng thành phố này. Sông nước chính là linh hồn, là huyết mạch.

Bến Ninh Kiều: Gương Mặt Của Thành Phố

“Cần Thơ có bến Ninh Kiều,
Có dòng sông đẹp với nhiều giai nhân.”

Câu ca dao ấy đã ghim vào tiềm thức của bao thế hệ. Bến Ninh Kiều chính là “mặt tiền” của Cần Thơ, nơi thành phố “chưng diện” nhất. Nhưng với tôi, Bến Ninh Kiều đẹp nhất không phải là những ánh đèn LED rực rỡ từ những du thuyền sang trọng (dù đó cũng là một trải nghiệm thú vị).

Vẻ đẹp của Ninh Kiều nằm ở những buổi chiều tà. Khi mặt trời vừa khuất, gió từ sông Hậu bắt đầu thổi vào mát rượi. Bạn hãy thử đi dạo bộ trên cây cầu đi bộ (Cầu Tình Yêu) với tạo hình bông sen, nhìn về phía tượng đài Bác Hồ uy nghi. Bạn sẽ thấy một Cần Thơ vừa hiện đại, vừa cổ kính.

Ở đó, bạn thấy những chiếc du thuyền lấp lánh ánh đèn, nhưng ngay bên cạnh, là những chiếc đò ngang nhỏ vẫn cần mẫn đưa khách. Bạn thấy những nhà hàng sang trọng, nhưng chỉ cần đi vài bước, bạn sẽ gặp những gánh hàng rong bán bánh tráng nướng, bán kem ống… Cái sự giao thoa cũ – mới, sang trọng – bình dân ấy chính là một phần rất “duyên” của Cần Thơ.

Và đừng quên ghé thăm Chùa Ông (Quảng Triệu Hội Quán) nằm ngay gần đó. Bước qua cánh cửa chùa, bạn như lạc vào một không gian khác, rực rỡ sắc đỏ, thơm lừng mùi nhang vòng. Đó là một nốt trầm linh thiêng giữa lòng Tây Đô náo nhiệt.

Chợ Nổi Cái Răng: Nhịp tim của buổi sớm mai

Tôi phải thú thật với bạn, là dân Cần Thơ, tôi không đi chợ nổi mỗi ngày. Nhưng mỗi khi có bạn bè từ xa tới, tôi đều tự mình thức dậy từ 4 giờ sáng để đưa họ đi. Và lần nào cũng vậy, cảm xúc vẫn vẹn nguyên như lần đầu.

Bạn phải đi chợ nổi. Nhưng đừng đi lúc 7-8 giờ sáng khi chợ đã vãn và chỉ còn “khách du lịch xem khách du lịch“. Hãy đi từ lúc 4 rưỡi, 5 giờ sáng.

Bạn sẽ bắt đầu hành trình của mình khi trời còn tối đen như mực. Chiếc vỏ lãi (một loại thuyền máy đặc trưng của miền Tây) rẽ sóng lao đi trong cái lạnh se se của buổi sớm. Tiếng máy “tạch tạch tạch” giòn giã xé tan màn đêm. Bạn sẽ thấy hừng đông lên trên sông. Mặt trời nhuộm hồng cả một khoảng trời, và rồi, từ trong màn sương mờ ảo, “thành phố” trên sông dần hiện ra.

Đây không phải là một “show diễn” được dàn dựng. Đây là sinh kế.

Cái hay của chợ nổi nằm ở “cây bẹo“. Những cây sào tre cao vút, trên đó treo lủng lẳng những thứ mà chủ ghe muốn bán. Treo trái thơm (dứa) là bán thơm, treo củ sắn là bán sắn. Một hình thức “marketing” độc đáo và hiệu quả không cần lời rao.

Và cái tuyệt vời nhất: ăn sáng trên sông. Hãy gọi một tô hủ tiếu. Chiếc ghe nhỏ xíu, người phụ nữ thoăn thoắt trụng hủ tiếu, chan nước lèo nóng hổi. Bạn ngồi bồng bềnh trên sóng nước, hít hà mùi thơm của tiêu, của hành phi, của nước dùng ninh từ xương, nghe tiếng xì xụp xung quanh, tiếng í ới gọi nhau… Đó là một trải nghiệm “sang chảnh” mà không một nhà hàng 5 sao nào có thể mang lại.

Hay đơn giản là gọi một ly cà phê phin “kho” (cà phê đặc quánh) từ một chiếc ghe cà phê di động, nhâm nhi cái bánh bao nóng. Bạn sẽ thấy cuộc đời sao mà thi vị.

Chợ Nổi Cái Răng bây giờ có thể nhỏ hơn xưa, khi đường bộ phát triển. Nhưng cái “hồn” của nó vẫn ở đó. Đó là nhịp tim của thành phố, đập rộn ràng nhất khi mặt trời còn chưa mọc.

Cồn Sơn & Miệt Vườn: Hơi thở xanh mát

Nếu Chợ Nổi là “chất” thương hồ, thì các cồn (islet) là “chất” miệt vườn. Rời xa trung tâm chỉ khoảng 15 phút đò, bạn sẽ đến một thế giới hoàn toàn khác.

Tôi đặc biệt yêu Cồn Sơn. Đây không phải là một khu du lịch được quy hoạch bài bản. Đây là một cộng đồng dân cư làm du lịch. Nghĩa là bạn đến nhà người dân, sống cùng họ, ăn cùng họ.

Bạn sẽ được xem “cá lóc bay“. Vâng, bạn không nghe lầm đâu. Những con cá lóc được huấn luyện để bay lên khỏi mặt nước đớp mồi. Một sự sáng tạo tuyệt vời của người nông dân. Bạn sẽ được xem “cá massage chân“, được tự tay làm các loại bánh dân gian như bánh kẹp, bánh da lợn, bánh ít… dưới sự hướng dẫn của các dì, các mợ.

Nhưng cái quý nhất ở Cồn Sơn, là tình người. Người dân ở đây làm du lịch bằng cả tấm lòng. Họ mộc mạc, thiệt thà. Họ mời bạn ăn bữa cơm đạm bạc với con cá lóc nướng trui vừa bắt dưới ao, với đĩa rau luộc hái vội ngoài vườn chấm mắm kho. Cái vị ngon của nó không chỉ ở món ăn, mà ở cái tình, cái sự “hào sảng” đúng chất miền Tây.

Đó là một Cần Thơ rất khác, một Cần Thơ bình yên, xanh mướt, nơi bạn có thể nằm võng đu đưa dưới tán cây chôm chôm, nghe tiếng chim hót, và quên hết mọi muộn phiền.

“Tính Cách” Tây Đô – Con người, Văn hóa & Nhịp sống

Điều gì làm nên “tính cách” của Cần Thơ? Với tôi, đó là sự pha trộn giữa cái “chậm” của miệt vườn và cái “năng động” của một trung tâm kinh tế.

Nhịp sống “từ từ” và văn hoá cà phê

Ở Cần Thơ, bạn hiếm khi thấy ai đó vội vã. Nhịp sống ở đây cứ “từ từ“. Buổi sáng, người ta không vội vã lao đến công ty. Họ sẽ ghé một quán cà phê vỉa hè, gọi một ly cà phê sữa đá, đọc tờ báo giấy, và “tám” chuyện đời.

Văn hóa cà phê ở Cần Thơ rất đặc trưng. Không phải là những quán “specialty” hay “concept” cầu kỳ (dù bây giờ cũng đã có rất nhiều). Cái “gu” của dân Cần Thơ là những quán cà phê cóc, cà phê sân vườn rợp bóng cây.

Họ có thể ngồi hàng giờ chỉ với một ly cà phê. Họ nói đủ thứ chuyện, từ chính trị, kinh tế, đến chuyện giá lúa, giá tôm. Đó là cách họ giao tiếp, cách họ hưởng thụ cuộc sống. Nếu bạn muốn hiểu Cần Thơ, hãy thử một lần ngồi “cà phê cóc” vào buổi sáng. Bạn sẽ cảm nhận được cái sự ung dung, tự tại rất riêng của người Tây Đô.

“Hào Sảng” và “Thiệt Thà” – Đặc sản của con người

Người ta hay nói về người miền Tây bằng hai chữ “hào sảng“. Nhưng “hào sảng” là gì?

Đó là khi bạn đi vào một vườn trái cây, ông chủ vườn sẽ nói: “Cứ ăn thoải mái, đừng có hái đem về là được!” (Dù hái đem về chút họ cũng cười xòa).

Đó là khi bạn hỏi đường, người ta sẽ không chỉ chỉ, mà có khi còn dắt bạn đi một đoạn “cho chắc ăn“.

Đó là khi bạn ngồi nhậu ở một quán bình dân, bàn bên cạnh có thể quay sang mời bạn một ly “giao lưu” dù chẳng hề quen biết.

Người Cần Thơ (và người miền Tây nói chung) sống bằng cái tình. Họ “thiệt thà” (guileless). Họ có thể không khéo léo trong ăn nói, nhưng cái bụng họ “thẳng như ruột ngựa”. Họ quý khách. Họ xem khách đến nhà là một niềm vui.

Cái “chất” Hai Lúa (một từ mà người ta hay dùng, và với tôi, đó là một từ đáng yêu) nó thể hiện ở sự mộc mạc, chân chất, không tính toán. Họ làm lụng vất vả, nhưng họ cũng là những người biết hưởng thụ cuộc sống nhất.

Di sản kiến trúc: Nơi Đông Tây hội ngộ

Cần Thơ không chỉ có sông nước. Tây Đô còn là nơi lưu giữ những di sản kiến trúc tuyệt đẹp.

Nổi bật nhất là Nhà cổ Bình Thủy. Ngôi nhà hơn 150 tuổi này là một kiệt tác. Bạn sẽ ngỡ ngàng khi thấy kiến trúc bên ngoài mang đậm chất Gothique của Pháp, nhưng khi bước vào bên trong, lại là một không gian thuần Việt với gian thờ, với những bao lam, liễn đối được chạm trổ tinh xảo. Đây chính là bối cảnh quay bộ phim “L’Amant” (Người Tình) nổi tiếng. Ngôi nhà là minh chứng cho một thời kỳ giao thoa văn hóa Đông – Tây sôi động của Cần Thơ xưa.

Và một công trình mới nhưng đã trở thành biểu tượng: Thiền Viện Trúc Lâm Phương Nam. Đây là thiền viện lớn nhất miền Tây, mang đậm kiến trúc Phật giáo thời Lý – Trần. Không gian ở đây vô cùng thanh tịnh, trang nghiêm. Đứng giữa sân chùa rộng lớn, nghe tiếng chuông gió leng keng, bạn sẽ thấy lòng mình bình yên đến lạ.

“Hương Vị” Tây Đô – Một nền ẩm thực không thể chối từ

Nói về Cần Thơ mà không nói về ẩm thực thì là một thiếu sót… “chết người“. Là một “đứa con” của Tây Đô, tôi tự hào nói rằng, ẩm thực Cần Thơ là một trong những nền ẩm thực phong phú và đặc sắc nhất Việt Nam. Vùng đất trù phú được phù sa bồi đắp, cho ra những sản vật “ăn không hết“.

Ẩm thực Cần Thơ là sự tổng hòa của vị ngọt từ cá, tôm; vị tươi mát của rau trái miệt vườn; và sự đậm đà của các loại mắm.

Món ăn “Quốc Dân”: Hủ tiếu

Bạn có thể ăn hủ tiếu ở bất cứ đâu, nhưng hủ tiếu Cần Thơ có cái “chất” riêng. Nổi tiếng nhất là hủ tiếu sa tế (đường Đề Thám) với nước dùng sền sệt, cay nồng mùi sa tế, thơm mùi đậu phộng rang. Hay hủ tiếu xương ở những quán vỉa hè, nước lèo trong vắt, ngọt thanh, ăn kèm với miếng sườn non mềm rục. Và đừng quên Hủ tiếu Pizza ở Vườn du lịch Sáu Hoài – một sự sáng tạo độc đáo biến sợi hủ tiếu truyền thống thành món ăn vặt giòn rụm, vui miệng.

Lẩu mắm: Bản giao hưởng của miền phù sa

Nếu chỉ được chọn một món để giới thiệu về Cần Thơ, tôi sẽ chọn Lẩu Mắm.

Đây là món ăn “thử thách” với nhiều người vì mùi mắm đặc trưng (thường là mắm sặc hoặc mắm linh). Nhưng một khi đã ăn được, bạn sẽ “ghiền”. Nồi lẩu mắm Cần Thơ đúng điệu phải có màu nâu sậm óng ánh, thơm lừng mùi sả ớt băm nhuyễn.

Nhưng “ngôi sao” của lẩu mắm chính là… rau. Một mâm rau ăn lẩu mắm có thể có đến 20-30 loại: Bông súng, kèo nèo, điên điển (theo mùa), rau đắng, bông so đũa, bắp chuối, rau nhút… Toàn là những loại rau dại, rau đồng, mọc lên từ đất phù sa.

Bạn nhúng một con tôm càng xanh, một miếng cá ba sa béo ngậy vào nồi nước lẩu đang sôi sùng sục. Gắp một đũa rau, chấm vào chén mắm me ớt. Vị mặn, ngọt, chua, cay, đắng, chát… tất cả bùng nổ trong miệng bạn. Lẩu mắm không chỉ là một món ăn, nó là tinh túy của cả miền Tây.

Cá lóc nướng trui: Cái “Chất” khẩn hoang

Một món ăn “phải thử” khác. Con cá lóc đồng vừa bắt dưới ao, không cần đánh vảy, không cần mổ bụng. Người ta xiên một que tre từ miệng đến đuôi, cắm thẳng xuống đất, phủ rơm khô lên và… đốt.

Khi rơm tàn, lớp vảy cá cháy đen. Người ta cạo lớp vảy cháy đó đi, để lộ ra thớ thịt trắng ngần, thơm phức mùi khói rơm.

Món này ăn phải “đúng điệu”. Bạn trải miếng bánh tráng ra, gắp một miếng thịt cá, thêm chút bún, rau thơm, khế chua, chuối chát. Cuốn lại. Và “chìa khóa” là chén mắm me. Cái vị chua thanh của me, vị mặn của mắm, vị ngọt của đường, và vị cay của ớt… nó “nâng” vị ngọt tự nhiên của thịt cá lên một tầm cao mới. Đây là món ăn mang đậm dấu ấn của cha ông ta thời đi “khẩn hoang” mở cõi.

Bánh cống & Nem nướng: Đệ nhất “ăn vặt“

Nói về ăn vặt, Cần Thơ có hai “đỉnh cao“:

Bánh Cống (Đường Lý Tự Trọng): Chiếc bánh nhỏ xinh được chiên trong một cái “cống” (khuôn) bằng nhôm. Bên trong là thịt băm, đậu xanh, và trên mặt là vài con tôm đỏ au, chiên giòn rụm. Bánh cống ăn với rau sống (cải đắng, xà lách, diếp cá…) và chấm nước mắm chua ngọt. Cắn một miếng, bạn cảm nhận được vị giòn của vỏ bánh, vị bùi của đậu xanh, vị ngọt của tôm thịt, và vị tươi mát của rau. Nó “gây nghiện” thật sự.

Nem Nướng Cái Răng: Nem ở đây được làm từ thịt heo tươi, quết nhuyễn, nướng trên than hồng thơm lừng. Nem được ăn kèm với bánh hỏi, rau thơm, và một loại nước chấm “bí truyền” sền sệt, làm từ gan heo, đậu phộng, tương. Bạn phải tự tay cuốn từng cuốn, cảm nhận cái sự hòa quyện của tất cả các thành phần.

Và vô vàn những món ngon khác…

Tôi có thể viết thêm 3000 từ nữa chỉ để nói về đồ ăn Cần Thơ.

Là Vịt Nấu Chao (hẻm 1 Lý Tự Trọng) béo ngậy, thơm mùi chao, ăn với khoai môn sáp.

Là Ốc Nướng Tiêu Xanh cay nồng ở mấy quán vỉa hè.

Là Bánh Tét Lá Cẩm (Bánh tét bà Tư Đê) dẻo thơm, tím biếc màu lá cẩm, với nhân đậu xanh, thịt mỡ, trứng muối.

Là các loại bánh dân gian: Bánh bò, bánh da lợn, bánh chuối hấp nước cốt dừa…

Ẩm thực Cần Thơ là một bữa tiệc không bao giờ kết thúc, một bữa tiệc của sự trù phú và sáng tạo.

Cần Thơ chuyển mình – Niềm tự hào và nỗi hoài niệm

Là một người con Tây Đô, tôi không chỉ yêu Cần Thơ của “ngày xưa“. Tôi tự hào khi thấy Cần Thơ “thay da đổi thịt” mỗi ngày.

Cây Cầu Cần Thơ hùng vĩ bắc qua sông Hậu không chỉ là một công trình giao thông. Nó là biểu tượng cho khát vọng vươn lên của cả vùng Đồng bằng Sông Cửu Long.

Những khu đô thị mới mọc lên. Những trung tâm thương mại sầm uất (như Vincom) mang đến một nhịp sống hiện đại. Sân bay quốc tế Cần Thơ kết nối Tây Đô với cả nước và thế giới. Cần Thơ bây giờ năng động, trẻ trung, và là một trung tâm kinh tế, giáo dục, y tế thực sự của cả vùng.

Nhưng trong niềm tự hào đó, thú thật, cũng có một chút hoài niệm.

Tôi thấy Chợ Nổi đang dần nhỏ lại.

Tôi thấy những con rạch đang bị bê tông hóa.

Tôi thấy nhịp sống đang dần nhanh hơn, vội vã hơn.

Đó là quy luật tất yếu của sự phát triển. Nhưng tôi, và rất nhiều người Cần Thơ khác, luôn hy vọng rằng dù phát triển đến đâu, Cần Thơ sẽ giữ được cái “chất” của mình. Giữ được cái sự hiền hòa của sông nước. Giữ được cái tình “thiệt thà” của con người. Giữ được cái nhịp “từ từ” để người ta còn kịp cảm nhận cuộc sống.

Tây Đô không chỉ để dến, Tây Đô là để thương…

Tôi đã cố gắng “kể” cho bạn nghe về Cần Thơ của tôi một cách chi tiết nhất có thể, nhưng dường như vẫn còn thiếu sót quá nhiều.

Thiếu cái oi nồng của buổi trưa hè, được làm dịu đi bởi cơn gió sông.

Thiếu tiếng rao đêm “Ai ăn bánh giò, bánh ú…!” lảnh lót trong con hẻm nhỏ.

Thiếu cái cảm giác ngồi sau xe ba gác máy, lóc cóc đi qua những con đường quê rợp bóng dừa.

Cần Thơ không lộng lẫy, kiêu sa như Sài Gòn. Cần Thơ không cổ kính, trầm mặc như Hà Nội. Cần Thơ cũng không thơ mộng, lãng mạn như Đà Lạt.

Vẻ đẹp của Cần Thơ là vẻ đẹp của sự bình dị, chân thật. Một vẻ đẹp phải dùng cả 5 giác quan, và quan trọng nhất là dùng “trái tim” để cảm nhận.

Bạn đừng đến Cần Thơ như một khách du lịch vội vã, chỉ chăm chăm “check-in” cho đủ điểm. Hãy đến Cần Thơ như một người bạn cũ trở về. Hãy cho mình một buổi sáng thong thả uống cà phê. Hãy cho mình một buổi chiều đi dạo Bến Ninh Kiều không mục đích. Hãy thử bắt chuyện với một bà cụ bán vé số, hay một anh chạy xe ôm.

Bạn sẽ thấy, Cần Thơ không chỉ là một điểm đến.

Cần Thơ là một “miền thương nhớ”, một nơi mà ai đã lỡ đặt chân đến, thì khi đi, cũng đều để lại một phần trái tim mình ở đó.

Và với những người con xa xứ như tôi, Cần Thơ mãi mãi là Nhà.

Chào mừng bạn đến với Tây Đô. Đến để “thở”, để “cảm”, và để “thương”.

Tác giả: Một người con Tây Đô

Nếu bạn muốn chia sẻ về Cần Thơ, có thể gửi bài viết về Email (canthoreview.vn@gmail.com) của Cần Thơ Review, bài viết sẽ được phê duyệt và đăng hàng tuần trong mục Cần Thơ trong tôi.